Chợ Khâu Vai còn được gọi là chợ tình Khâu Vai, là chợ lễ hội ở bản Khâu Vai, xã Khâu Vai, huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang. Chợ tình Khâu Vai từ khi hình thành đến nay hơn 100 năm, đây là phiên chợ tình nổi tiếng ở tỉnh Hà Giang, mỗi năm chỉ họp duy nhất một ngày.
Hình ảnh Chợ tình Khâu Vai (Nguồn: sưu tập)
Nguồn gốc, lịch sử Chợ tình Khâu Vai
Tên gọi Khâu Vai theo tiếng Tày – Nùng có nghĩa là “đèo gai”, tuy nhiên nhiều tài liệu đã ghi thành Khâu Vai. Chợ nằm ở bản Khâu Vai, xã Khâu Vai, huyện Mèo Vạc, cách thành phố Hà Giang gần 200 km. Vào ngày 27/3 âm lịch hàng năm, phụ nữ ở đây lấy ra bộ trang phục đẹp nhất, đàn ông sẽ diện cho mình một bộ đồ tươm tất nhất để cùng đến điểm hẹn chợ tình Khâu Vai.
Nguồn gốc của chợ phiên này bắt đầu từ truyền thuyết về chàng Ba, người dân tộc Nùng và nàng Út, người dân tộc Giáy. Họ yêu nhau say đắm nhưng do chàng lại là con nhà nghèo còn nàng là con gái tộc trưởng và cả hai không cùng dân tộc, không cùng tổ tiên hay phong tục tập quán nên mối tình của 2 người bị ngăn cấm.
Hai người đưa nhau trốn lên hang trên núi Khâu Vai sống qua ngày. Nhưng ở dưới bản, họ hàng hai bên đã gây xung đột lẫn nhau. Từ hang trên núi, 2 người thấy cảnh họ hàng vì mình mà đâm chém nhau, đau lòng mà đành chia tay, trở về làm tròn bổn phận với gia tộc và thề kiếp sau sẽ thành vợ thành chồng. Trước khi chia tay, họ hẹn 27/3 hàng năm sẽ lại đến Khâu Vai hát cho nhau nghe, tâm sự về những chuyện xảy ra trong suốt một năm xa cách.
Đến cuối đời họ lại đến đây, ôm chặt nhau cùng đi vào cõi vĩnh hằng. Ngày họ ra đi cũng là 27/3 âm lịch. Dân làng thương tiếc về mối lương duyên trắc trở này nên đã dựng lên 2 miếu thờ Ông, thờ Bà và lấy ngày này làm ngày họp chợ cho các đôi trai gái lỡ duyên.
Chợ tình Khâu Vai không phải là nơi giao thương, buôn bán các mặt hàng nông sản hay nhu yếu phẩm mà là nơi tâm tình, sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng dân gian. Những cặp đôi phải xa nhau do tình duyên trắc trở, gia đình ngăn cấm, hoặc những lý do khác mà không thể đến được với nhau thì phiên chợ chính là dịp để họ gặp nhau, tâm sự, hàn huyên sau một hoặc nhiều năm xa cách, thông báo tình hình hiện tại của nhau.
Chợ tình Khâu Vai từ khi hình thành đến nay hơn 100 năm, đây là phiên chợ tình nổi tiếng ở tỉnh Hà Giang, mỗi năm chỉ họp duy nhất một ngày. Ngày nay, chợ tình Khâu Vai đã trở thành Tuần Văn hóa du lịch Lễ hội Chợ tình Khâu Vai với nhiều hoạt động văn hóa truyền thống độc đáo, nhằm thu hút du khách đến tham quan, khám phá văn hoá nên chợ thường kéo dài khoảng 3 ngày, phiên chợ chính vẫn diễn ra vào ngày 27/3 âm lịch.
Lễ hội Chợ tình Khâu Vai
Trong 3 ngày diễn ra lễ hội, du khách có thể tham quan các gian hàng trưng bày, giới thiệu sản phẩm đặc trưng, ẩm thực của địa phương và tham gia chuỗi hoạt động tham quan, trải nghiệm, như khám phá thung lũng hoa Tam giác mạch, hoa Sao Nhái tại Mê cung đá (xã Lũng Pù, Khâu Vai); Khám phá chinh phục tuyến đi bộ Vách đá thần Mã Pì Lèng; tham quan, chụp ảnh Làng văn hóa du lịch cộng đồng dân tộc Mông ở Pả Vi; đi thuyền trên sông Nho Quế, ngắm hẻm Tu Sản …
Chợ tình Khâu Vai có hai phần là phần lễ và phần hội. Về phần lễ, người dân Khâu Vai sẽ dâng lễ lên miếu Ông, miếu Bà để nhớ về nguồn cội, những người khai hoang ra bản làng Khâu Vai và để tôn vinh tình yêu lứa đôi. Già làng làm chủ lễ sẽ dâng hương xin phép bắt đầu lễ hội. Đến phần hội, du khách sẽ được tham gia hoạt động đặc sắc như chọi chim Họa mi, giao lưu văn hóa, biểu diễn nghệ thuật, trò chơi dân gian… Ngoài ra còn có những gian hàng trưng bày sản phẩm thủ công mỹ nghệ, đặc sản Hà Giang để du khách có thể mua về làm quà sau chuyến đi.
Ngày 26/4/2022, UBND tỉnh Hà Giang tổ chức khai mạc lễ hội Chợ Phong Lưu Khâu Vai và đón nhận bằng công nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Lễ hội chợ tình Khâu Vai được tỉnh Hà Giang tổ chức nhằm giới thiệu, bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, giá trị nhân văn cao đẹp của truyền thuyết Chợ tình Khâu Vai; ca ngợi mối tình trong sáng; tạo sức lan tỏa trong cộng đồng về những giá trị tốt đẹp, góp phần xây dựng và phát triển những chuẩn mực đạo đức xã hội, gia đình, tình yêu đôi lứa. Đồng thời, đây cũng là sân chơi giao lưu, gặp gỡ để bảo tồn những nét đẹp văn hóa dân gian đặc sắc riêng của các dân tộc. Đây cũng là dịp để quảng bá du lịch, thu hút du khách đến Hà Giang.
